Prof. dr hab. STANISŁAW IGNATOWICZ

Pulsacyjna technika stosowania rodentycydów

Przy tradycyjnym stosowaniu wielodawkowych antykoagulantów (tj. rodentycydów I generacji) deratyzacja polega na umieszczeniu po 200-400 g trutki w dużych karmnikach deratyzacyjnych. Jeśli obiekt jest silnie opanowany przez szkodniki, wtedy karmniki należy sprawdzać nawet co 2-3 dni, aby wybraną trutkę uzupełniać. Trutkę wykładamy w nadmiarze, aby szczury, wielokrotnie zjadając ją, pobrały w końcu śmiertelną dawkę trucizny. Jeśli np. po trzech miesiącach wykładania gryzonie nie pobierają trutki, oznacza to, że zostały wygubione.

Ta konwencjonalna metoda deratyzacji jest skuteczna, ale czasochłonna i kosztowna, gdyż do zwalczania gryzoni potrzeba bardzo dużo trutki. Wyłożony rodentycyd długo „zalega” w środowisku, stwarzając niebezpieczeństwo dla człowieka i zwierząt domowych. Metoda ta wymaga od operatora wielu wizyt, co wyraźnie podnosi koszt każdej deratyzacji. Koszty można zmniejszyć, stosując technikę, którą opracowano biorąc pod uwagę  organizację społeczeństwa gryzoni.

Gryzonie, a w szczególności szczury, żyją w dużych grupach, liczących kilkadziesiąt, kilkaset albo nawet kilka tysięcy osobników. W mniejszych grupach są z sobą spokrewnieni („zapach gniazda”); obcych przepędzają, gryzą, a nawet zagryzają na śmierć. Już w tak małej grupie wyodrębnić można dominantów i osobniki uległe. Dominantami są zwykle szczury większe i silniejsze. Różne są sposoby ustalania hierarchii dominacji w społeczności szczurzej:

• gryzienie: jeden osobnik gwałtownie atakuje drugiego i go gryzie;

• „pinning”: jeden odpycha drugiego do tyłu i go tam utrzymuje;

• boksowanie: oba stają na tylnych nogach i biją się przednimi łapami, po czym słabszy ucieka;

• postawa grożąca;

• gonitwa – silny goni, a słabszy ucieczka.

W licznych i utrwalonych koloniach ustala się z czasem wyraźna gradacja socjalna. Wówczas w grupie można wyróżnić szczury „alfa” (a), „beta” (b) i „omega” (W). Szczury pierwszej kasty to „alfa” (a) – arystokracja. Są to duże, zdrowe osobniki o lśniącej sierści, bo mają dużo czasu, aby zadbać o futerko; 2/3 doby przeznaczają na codzienną toaletę. Są pewne siebie, a w stadzie mają „prawo” uśmiercania innych. Są też szczury „beta” (b), które też należą do arystokracji, ale wykazują postawę służalczą wobec „a”. Reszta to plebs, „omega” (W). Są to szczury chuderlawe, o zmierzwionej i matowej sierści. Poruszają się niepewnym krokiem, są głupsze i znerwicowane, bo żyją w ciągłym strachu przed „a” i „b”. Rzadziej się rozmnażają; częsty u nich homoseksualizm. Od nich wywodzą się „kamikadze” do testowania nowego pokarmu: „W” próbuje, a „a” i „b” obserwują. Jeśli po zjedzeniu „W” dobrze się czuje, wtedy dominanci przepędzają „omegę” i najadają się do syta. Zawsze w pierwszych tygodniach akcji deratyzacyjnej, w czasie której zastosowano antykoagulanty, „a” i „b” najpierw giną.

W karmniku jest miejsce tylko dla jednego szczura, najpierw dla „a”. Odpędzają one osobniki podwładne od atrakcyjnej karmy. Szczury „a” i „b” przepędzają szczury ”omega” od trutki tak długo, dopóki same nie zdechną.

Gdy wprowadzono jednodawkowe antykoagulanty o powolnym działaniu (II generacja antykoagulantów, np. STORM z s. a. – flokumafen), ale bardzo trujące, wtedy problem konkurencji pomiędzy szczurami o trutkę zaostrzył się. Szczury po pobraniu śmiertelnej dawki trutki z antykoagulantem jednodawkowym, czyli po pierwszym posiłku, dalej żerują przez 3-7 dni, a nawet dłużej, w zależności od gatunku gryzonia, jego zdrowia, ogólnego stanu fizjologicznego i innych cech osobniczych.

Przy stosowaniu konwencjonalnej metody najpierw najadają się do syta (a potem giną) dominanci „a” i „b”. W tym czasie osobniki uległe żywią się innym pokarmem, a nie trutką, co wydłuża akcję deratyzacji i zwiększa jej koszt. Jeśli obiekt jest bardzo zaszczurzony, wtedy trutka w karmnikach jest wyjadana szybko i przedwcześnie, co jeszcze bardziej wzmaga konkurencję o pokarm między szczurami.

Firma BASF opracowała technikę „przerywanego” trucia szczurów („pulsed baiting”, technikę pulsacyjną BASF) wykonywaną z użyciem jednodawkowego antykoagulantu flokumafen zawartego w rodentycydach STORM (Storm® Pałeczki Woskowe, Storm® Gryzki Woskowe, Storm® Pasta). Polega ona na wykładaniu niewielkich ilości trutki w kilku cyklach.

Przed zabiegiem należy przeprowadzić dokładny monitoring gryzoni w terenie i określić – jakie gryzonie stanowią problem wokół budynków – myszy czy szczury oraz wyznaczyć miejsca, gdzie są aktywne. Należy też wykryć czynne nory. W miejscach aktywności gryzoni rozmieścić profesjonalne karmniki deratyzacyjne, w których gryzonie czuć się będą bezpiecznie podczas żerowania. Karmniki te uniemożliwią pobranie trutki przez inne zwierzęta. Trutkę STORM, która przed zabiegiem była przechowywana w chłodnym i ciemnym miejscu w oryginalnym opakowaniu, należy wykładać do karmników w rękawiczkach przeznaczonych tylko do tej czynności, aby nie obniżyć smakowitości i atrakcyjności przynęty zanieczyszczeniem innymi preparatami lub zapachem człowieka.

Jeśli szczury są zwalczane, wówczas należy w każdym karmniku deratyzacyjnym umieścić po 50 g produktu STORM Pałeczki Woskowe, albo 10-12 gryzków preparatu STORM Gryzki Woskowe, albo 3 saszetki STORM Pasta. Jednocześnie należy wrzucić po 2-3 gryzki lub wcisnąć 1 saszetkę pasty w każdy otwór prowadzący do czynnej nory. Jeśli myszy są problemem, wtedy w karmnikach rozmieszcza się po 10 g pałeczek, albo 2-3 gryzki, albo 1 saszetkę STORM PASTA. Świeżo wyłożoną trutkę STORM będą pobierać przede wszystkim szczury kasty a (alfa), które po kilku dniach padną.

Po 4 (gdy jest wyjątkowo liczna populacja szczurów) lub po 7 dniach należy odwiedzić wszystkie punkty trucia i sprawdzić, czy gryzonie pobierały wyłożony rodentycyd. Jeśli trutka została wyjedzona, należy dodać odpowiednią jej porcję. Gdy stwierdzimy, że w karmniku nie było śladów obecności gryzoni (trutka nie naruszona, brak „bobków”), wtedy karmnik ten należy przemieścić tam, gdzie szczury są aktywne. Należy też wyszukać martwe gryzonie i usunąć je z obiektu w celu utylizacji. Znajdziemy tylko pojedyncze martwe osobniki, ponieważ większość szczurów kasty „a” padnie w swoich norach. Gdy martwe będą szczury „a”, wtedy w większości karmników rozpoczną żerowanie szczury „b”.

Po 14 dniach od wyłożenia trutki wykonujemy czynności takie same, jakie podczas dnia 7-go. W tym okresie będą żerować szczury „W”, które padną w następnych dniach.

Po 21 dniach od wyłożenia trutki należy zebrać niezjedzoną trutkę ze wszystkich karmników deratyzacyjnych, a także trzeba wyszukać martwe gryzonie i zabrać je z obiektu w celu jej utylizacji. 

Po zakończeniu akcji należy kontynuować monitoring aktywności gryzoni wewnątrz i na zewnątrz budynków, aby określić, czy nadal trwa imigracja gryzoni z zewnątrz i jak wysoki jest stopień tej imigracji. W karmnikach zaleca się wykładać nietoksyczną przynętę „Wabiwax”. Dane uzyskane z monitoringu mogą być wykorzystane przy ustalaniu liczby uzupełnień trutki wyjedzonej przez gryzonie podczas następnej deratyzacji danego terenu, jeśli będzie potrzebna.

Technika pulsacyjna BASF wykonywana rodentycydami STORM ma wiele zalet, z których należy przede wszystkim wymienić:

• umieszczanie trutki w środowisku na jak najkrótszy możliwy czas, co przyczynia się do zmniejszenia ryzyka dla innych zwierząt niż docelowe;

• zużycie znacznie mniejszych ilości trutek w porównaniu z tradycyjnymi metodami;

• zmniejszenie liczby wizyt serwisowych podczas akcji odszczurzania obiektu;

• niskie koszty zabiegu deratyzacji.

  Technika pulsacyjna wykonywana rodentycydami STORM jest więc tanim i prostym zabiegiem odszczurzania polegającym na wykładaniu niewielkich ilości trutki w kilku cyklach, co jest zgodne z zasadami zrównoważonego stosowania produktów biobójczych zalecanymi przez ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) nr 528/2012 z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie udostępniania na rynku i stosowania produktów biobójczych.